DÜZCE YAKIN ÇEVRESİ JEOLOJİK YAPI

Türkiye, Alpin sisteminin kuzey ve güneyden etkisi altında olduğu için Hersiniyen orojenize izler, genel olarak bozulmuştur. Kuzeydeki kol, tektonik bakımdantali bölümlere ayrılmaktadır. Kuzey Anadolu’ dadoğu batı doğrultusunda uzanan devamlı bir çöküntü alanı yer alır. Saros körfezinden başlayarak Kuzey Marmara çukurunu ve Düzce Bolu depresyon alanını içine alan bir hat mevcuttur. Bu hat Kelkit Vadisi, Erzincan, Erzurum Pasinler’ i içine alarak Aras çukurluğu ile Türkiye’ den çıkmaktadır.

Düzce aktif deprem kuşağı içinde yer almaktadır. Tektonik bakımdan çok hareketli olan bu bölge Düzce’ de etkisini gösterir. Düzce arazisi henüz oturmuş ve yerleşmiş değildir. Bu nedenle konvekiyon ve çökme hareketleri başlıca faktördür.

Düzce kenti temel kayalardan uzak, güneybatıya doğru 0.5-3 derecelik eğimi sahip ovada yerleşmiştir. Akarsu, kanal ve taşkın ovası çökel alanları üzerinde bulunmakta ve genişlemektedir. Bu kesimlerde geç tortul kalınlığı 175-225 m arasındadır. Asar suyu ve Melen çayı şehrin içinden geçer ve düzenlenmemiş kanal yerlerinde taşma yapar. Üzerinde yerleştiği litoloji büyük ölçüde silt ve kil, daha az oranda kum ve çakıllardan oluşur. Güneydeki aktif kırık hattına yaklaşık 7 km mesafededi. Taşkın ovasının taşkından korunan bölgelerinde kalın bir toprak örtüsü gelişmiştir. Buralarda yüzeyden itibaren su tablası derinliği 2.5-3.5 arasındadır ve güneye doru gittikçe sığlaşır. Bu düşük su tablası seviyesi büyük ölçüde kanal düzenlemeleri ve Melen çayının 2.5-4.0 m arasında yatağına gömülmüş oluşu ile sonradan sağlanmıştır.

Gölyaka ilçesi 17 Ağustos depreminde kırılma gösteren aktif fayın üzerinde bulunmaktadır. Güneydeki temel kayalardan yaklaşık 1 km kuzeyindeki Çaycuma formasyonundan yaklaşık 1.5 km uzaklıkta akarsu egemen alüvyon yelpazesi ve görsel çökel bölgesine geniş alan kaplar. Üzerinde yerleştiği yerde litoloji, çakıl, kum, silt, kildir. Efteni gölü tüm havzanın hem su toplama merkezi, hem de gititkçe derinleşen ve genişleyen depolama merkezidir. Bu neenle göl civarıdna 260 molan tortul kalınlığı gittikçe incelme gösterir. Bu gelişimin devam etmesi ile Gölyaka ilçe merkezi jeolojik gelecekte göl içinde kalacaktır. Gölyaka ilçesinden geçen akarsu yatağı düzenlenmiş ve derinleşmiştir. Bu nedenle yeraltı su tablası 1.5-2.5 m arasında bulunur.

Çilimli ilçe merkezi Çaycuma formasyonu içine saplanmış göreceli eski alüvyon yelpazesinin üzerinde, kısmen temel kayalar üzerinde oturmaktadır. Hemen önünde Çilimli fayı uzanır. Güncel akarsu yelpazeyi derince yarmış ve düşük bir rölyef yaratmıştır. Çilimli’ nin hemen kuzeyindeki heyelanların oluşumuna da bu derin deşilmenin de rolü vardır. İlçenin bulunduğu kesim ve kuzeyi fazlaca engebelidir. Ancak buradaki fayların yakın dönemde bir aktivitesi izlenmemiştir.

Gümüşova, Yığılca üyesi volkanitleri üzerinde yerleşmiştir. Burada litoloji volkanik breş ve tüflerdir. Brimin üzerinde, topoğrafyaya bağlı olarak 0.5-1.5 kalınlığında toprak örtüsü gelişmiştir.

Cumayeri, batıdan gelen mevsimlik bir akarsuyun Melen çayına ulaştığı yerde yerleşmiştir. Temel kayalar kuzeyinden 1 km, güney batıdan 2 km mesafede bulunurç Alüvyal kökenli tortul kalınlığı 100-130 m arasında tahmin edilmektedir. Egemen litoloji ince kum-silt ve kildir. Melen çayının menderesli akışı hem drenajı hem de yöredeki tortul tipini belirlemiştir.

DOĞAL AFET POTANSİYELİ AKTİF FAYLAR VE DEPREMSELLİK

Düzce havzası ülkemizin en önemli aktif faylarından olan Kuzey Anadolu Fayı (KAF) üzerinde yer almaktadır. Bu fay, doğuda Karlıova yöresinden başlayarak ülkenin kuzey yarısının doğu batı yönünden boydan boya kat eder. Bolu yöresine kadar genelde tek kırıklardan meydana gelen dar bir zonda izlenen bu fay, bolu batısında (Dokurcum Vadisi) çatallanır. Ve iki ana kola ayrılarak Marmara Denizine doğru uzanır. Sakarya-Düzce yöresindeki Hendek fayları da KAF sistemine katılır ve foy zonunun genişliği 40 km.'ye ulaşır.

 Düzce havzasında yer alan yerleşmeler son yüzyılda bu zonda bulunan aktif fayların oluşturduğu büyük depremlerin yıkıcı etkisinde kalmıştır. 1944, 1957 ve 1967 yıllarındaki depremler bu fayın Bolu Abant ve Abant Gölü-Adapazarı Ovası arasında yüzey faylanması oluşmuştur. Düzce havzasına en yakın olan ve deprem potansiyeli taşıyan aktif faylar ise bu havzanın oluşumuna yol açmış bulunan Düzce, Hendek fayları aktif fay karakterindedir. Çilimli fayı ise olası aktif bir faydır.

DÜZCE FAYI

 Düzce havzasının morfomojik olarak güneyden sınırlandıran bu fay Akyazı-Kaynaşlı arasında 70 km. uzunluğundadır. Birbirini bütünleyen üç alt parçadan oluşan Düzce fayı sağ yönlü doğrultulu atılımlı aktif bir faydır. Akyazı bölümünde kuvaterner öncesi temel kayalar içerisinde izlenmektedir. Düzce havzası bölümünde ise genelde yine kuvaterner yaşlı alüvyonlarla temel kayalar arasında dokunak oluşturmaktadır. Günümüz morfolojisinde izlenen drenaj özellikleri; fay sarplıkları, ötelenmiş dere ve sırtlar bu fayın aktivitesini gösteren verilerdir.Fayın aktivitesi 17 Ağustos ve 12 Kasım depremleriyle de ortaya çıkmıştır. 17 Ağustos depreminde gelişmiş olan 130 km. uzunluğundaki yüzey kırığının 30 km.lik doğu bölümü Düzce fayı üzerinde yer almaktadır. Bu deprem Düzce fayının Efteni gölüne kadar olan kesiminde gerçekleşmiştir. 12 Kasım 1999 depreminde Düzce fayının doğu bölümünde olan Efteni Gölü ile Bolu'nun kuzey batısında Pirahmetler arasında kırılmıştır. (Bu depremde yaklaşık kırılan fayın uzunluğu 45 km.'dir.)

 HENDEK FAYI

 Düzce havzası batısında Sapanca gölü-Hendek-Cumayeri arasında uzanan Kuzey doğu, güney batı uzanımlı Hendek fayı olarak bilinmektedir. Sağ yönlü doğrultulu atılımlı olan bu fay yaklaşık 50 km. uzunluğundadır. Adapazarı ovasında olasılı olarak haritalanmış olan bu fay Hendek-Cumayeri arasında 25 km.lik bölümünde morfolojik olarak çok belirgindir. Morfolojide sağ yönde ötelenmeler ve büyük boyutlu basınç sırlarının gelişmiş olduğu zonda kuvaterner yaşlı Karapürçek formasyonu fay tarafından kesilmekte, fay bu formasyonla temel kayalar içerisinde yer almaktadır. 1994 Düzce-Hendek depremi olasılıkla bu fay üzerinde gerçekleşmiştir. Fay üzerinde son depremlerden Hendek kuzey batısında yüzey yarığı oluşmuştur. Oluşan bu kırık sağ yönlü doğrultulu atılımlıdır. Kırık boyunca küçük boyutlu deformasyonlar 2-5 cm. arasında sağ yönlü ötelenmeler gelişmiştir. Fay üzerinde gelişen ve boyutu ile oransız olan bu yüzey kırılması 17 Ağustos depremi ile Hendek fayı üzerinde aşırı stres birikimi olduğunu gösteren bir veri olarak kabul edilebilir.

 ÇİLİMLİ FAYI

 Düzce havzası kuzeyinde Cumayeri-Konuralp arasında uzanır. Yaklaşık 13 km. uzunluğunda olan bu fay güney batıdaki Hendek fayının devamında yer alır. Kuzey batı-güney doğu genel doğrultulu olan fay kuzeydeki Odunluk Dağı ile Düzce Havzası tabanı arasındaki morfolojik diskordansa karşılık gelmektedir. Fay çizgisi boyunca çok sayıda kaynak dizilimi gözlenmiştir. Bu özellikleri göz önüne alınarak Çilimli Fayı olasılı aktif bir fay olarak değerlendirilmiştir.