Bitki Presleme ve Kurutma İşlemleri

Bitki toplama işleminden sonra bitkinin sağlıklı bir şekilde arşivlenmesi için preslenip kurutulması gerekmektedir. Kurutma işlemi rastgele yapılmamalıdır. Bitkiler açık anlaşılır, yaprakları ve çiçekleri üst üste gelmeyecek şekilde preslenmelidir. Preslenmede dikkat edilecek kuralları araştırmacı uygulayarak öğrenmelidir. Kurutma işlemine tabi tutulan bitkilerin kurutma kağıtları veya gazeteleri sık sık değiştirilmelidir. Son zamanlarda bazı üniversitelerde fanlı sistemle hızlı kurutma tekniği kullanılmaktadır.

Bitki Teşhisi ve Herbaryum Teknikleri

Kurutma işleminden sonra çeşitli kaynakların kullanılmasıyla bitkinin bilimsel adı bulunarak teşhisi yapılır. Bitkiler son olarak kartonlara yapıştırılarak herbaryumu örneği haline getirilir. Herbaryum, belli kurallar çerçevesinde toplanmış olan bitkilerin, özellikleri korunarak kurutulduktan sonra bilimsel adlandırılması yapılıp belli boyutlardaki kartonlara toplanma bilgileriyle beraber yapıştırılıp arşivlenmesine denir.

Herbaryum örnekleri mümkün olduğu kadar toplandığı bitki topluluğunun temsilcisi olmalıdır. Herhangi bir özel değişiklik görülürse bu arazi defterine işaretlenmelidir (örneğin gölge formları gibi). Bu yapılmadığı takdirde anormal örnek bir sistematik hataya sebep olabilir. Bu yüzden bitkinin toplandığı habitatı çok önemlidir.

Herbaryum yapmanın amacı çalışan kişiye göre değişmekle birlikte genel olarak, bitkiyi tanımak, bitkinin nerede ve ne zaman yetiştiğini öğrenmek, bitkiye ulaşılmasının mümkün olmadığı zamanlarda elde hazır materyal bulunmasını sağlamak, hastalık ve zararlılara konukçuluk yapan bitkileri toplamak, daha sonra teşhiste kullanmak gibi amaçlar doğrultusunda olabilmektedir.

Dünya üzerindeki bitkilerin dağılışları ve yaşam ortamlarıyla ilgili bilgilere buralardan ulaşılır. Ayrıca bitkilerin sınıflandırılması, isimlendirilmesi ve taksonomik sorunlara çözüm getirebilmek ancak böyle merkezlerde mümkündür. Buralar bitkileri teşhis etmeye yarayan araştırma merkezleridir. Gerek botanik bahçelerinde yetiştirilen canlı örneklerin incelenmesi ve gerekse bahçede yer alan herbaryum merkezlerinde birikmiş örneklerle karşılaştırmalı çalışmalar, bitkilerin isimlendirilmesinde ve sınıflandırılmasında en sağlıklı yoldur. Herbaryumlar ne kadar zenginse bitkilerin teşhisi de o denli sağlam olmaktadır.

Arazi Çalışmalarında Dikkat Edilecek Hususlar

Arazi çalışmaları flora çalışmalarının ilk adımıdır. Yapılacak olan çalışmanın sağlıklı olabilmesi için bu adımın doğru atılması gerekmektedir. Arazi Çalışmasıyapacak kişinin şu hususlara dikkat etmesi gerekmektedir.

1) İlk olarak çalışılacak bir alan belirlenmelidir. Alan seçimi yapılırken aynı süre içerisinde başka bir araştırmacı tarafından paralel bir çalışmanın olmamasına dikkat edilmelidir.

2) Alan ile ilgili bilgi toplanmalıdır. Daha önce değişik amaçlarla yapılan çalışmaların dokümanları bulunmalıdır.

3) Bir alanın çalışılmaya değer olması için; coğrafik olarak yükselti farklılığına, karla kaplı sürenin uzunluğuna, ekolojik önemine, floristik önemine, ulaşım, ekonomik uygunluğuna ve bununla birlikte habitat çeşitliliği (sulak alan, çayır, dere kenarı, step ve kayalık gibi) içermesine, dikkat edilmelidir. Şayet herhangi bir çalışma yapılmışsa, çalışmanın içeriğine kaç yıl önce yapıldığına bakılmalıdır. Hatta çalışmayı yapmış olan kişilere ulaşılıp alanın tekrar çalışılmasına gerek olup olmadığı sorulmalıdır.

4) Son yıllarda araştırmacılar alan ile ilgili araştırmalarını internet üzerinde ‘Google earth’ kullanarak yapmaktadır.

5) Arazi çalışmaları yağışsız, kuru ve güneşli havada yapılmalıdır. Çünkü uygun olmayan hava şartlarında alınan örneklerin korunması zordur.

6) Bitki örnekleri, çok fazla tahrip edilmeden yeterli sayıda toplanmalıdır.

7) Bitkiler toplanırken üzerindeki tozlar böcekler uzaklaştırılmalıdır. Hastalıklı bitki

alınmamalıdır. Toprak altı kısmı çamurlu olmamalıdır. Eğer çamurlu ise yıkandıktan sonra kurutulmalıdır.

8) Çiçeksiz bitkilerin örnekleri (örn: Pteridophyta spp.) mutlaka spor üreten organlarıyla birlikte toplanmalıdır.

9) Bitkinin tüm karakteristik organlar ile birlikte örneklenmesi sağlanmalıdır. Aksi takdirde eksik toplanan bitkinin teşhisi yapılamayacaktır.

10) Diğer bir husus ise örneklemenin bitkinin değişik gelişme dönemlerinde birkaç defa yapılmasıdır. Böylece çiçeklenme devresinde toplanan bir bitkinin tohum bağlama periyodunda örneklenmesi gerçekleştirilerek hazırlanan herbaryumda tüm organlarının bulunması sağlanmış olacaktır.

11) Arazi çalışmalarında toplanılan bitkilerin teşhisinin sağlıklı yapılması ve bitki israfının önlenmesi için familyaların hangi kısımların toplanması gerektiği ve arazi esnasında hangi özelliklerinin not alınması gerektiği önceden bilinmelidir.

12) Yapılan ilk arazi çalışması araziyi tanımaya yönelik olmalıdır. Arazide karşılaşılabilecek tehlikeler önceden gözlemlenmelidir. Bunlar dik yamaçlar, yırtıcı hayvanlar, aşırı yağış, terör, gibi tehlikeler olabilir.

Kaynaklar:

SEÇMEN, Ö., GEMİCİ, Y., GÖRK, G., BEKAT, L., LEBLEBİCİ, E., 2000. Tohumlu Bitkiler Sistematiği Ders Kitabı, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir, 18-57.

UMA, M. M. 2010, “Bitki Toplama, Teşhis ve Herbaryum Teknikleri” Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Atabay DÜZENLİ

http://www.orman.ktu.edu.tr/om/abds/obotanigi/_herbaryum/teknikler.htm#1.7.2